Metodyka opracowania strategii

Strategia Ekoenergetyczna powiatu lidzbarskiego została opracowana w ramach projektu „Planowanie energetyczne na szczeblu lokalnym z uwzględnieniem OZE” realizowanego w powiecie lidzbarskim na przełomie 2001/2002 roku przez Starostwo Powiatowe w Lidzbarku warmińskim, Europejskie Centrum Energii Odnawialnej EC BREC, brytyjską firmę ESD Ltd. Projekt był sponsorowany przez brytyjski fundusz Know-How. Etapy opracowania Strategii Ekoenergetycznej były następujące:

Krok 1: ustalenie lokalnych priorytetów i potrzeb oraz włączenie lokalnej społeczności w proces planowania energetycznego,

Krok 2: identyfikacja zapotrzebowania na energię,

Krok 3: identyfikacja zasobów OZE oraz działań mających na celu poszanowanie energii.

Krok 4: identyfikacja inwestycji i działań

Krok 1: Ustalenie lokalnych priorytetów i potrzeb oraz  Włączenie lokalnej społeczności w proces planowania energetycznego

Ważnym czynnikiem w procesie podejmowania decyzji w zakresie planowania energetycznego jest zaangażowanie społeczności lokalnej. Celem takiego działania jest:

–          uwzględnienie potrzeb lokalnych, uzyskanie niezbędnych informacji, które bez konsultacji społecznych mogłyby zostać pominięte,

–          rozwiązywanie problemów i realizowanie celów we właściwy sposób, w odpowiedniej  kolejności,

–          przewidywanie części problemów zanim powstaną,

–          przygotowanie społeczności lokalnej do udziału w podejmowaniu decyzji,

–          dialog polityczny i merytoryczny ze społeczeństwem, stanowiący najlepszą płaszczyznę do negocjacji,

–          zaznajomienie z tematyką wykorzystania OZE .

Poprzez zaangażowanie różnych grup społecznych zostaną przedstawione różne punkty widzenia, a podjęte decyzje będą optymalne. Do dyskusji powinni zostać zaproszeni przedstawiciele  następujących grup: samorządy lokalne, inwestorzy, media, organizacje pozarządowe, nauczyciele, przedstawiciele rolników i lokalnych mieszkańców. Dla osób tych powinno się zorganizować warsztaty, podczas których każdy będzie miał możliwość swobodnego wypowiedzenia się, a ich wypowiedzi będą wykorzystane jako podstawa w procesie podejmowania decyzji nt. planowania energetycznego.

Ustalenie priorytetów planowania energetycznego polega na wskazaniu różnych opcji rozwoju na podstawie wcześniej dobranych kryteriów. Ponieważ w proces podejmowania decyzji włączone są różne grupy społeczne, każda z nich ma inne priorytety. Prace warsztatowe z różnymi grupami polegają właśnie na osiągnięciu kompromisu pomiędzy zainteresowanymi tematyką. Czynniki takie jak zmniejszenie bezrobocia, aspekty ekonomiczne, technologiczne, środowiskowe, socjalne są często ze sobą sprzeczne. Podjęcie optymalnej decyzji polega na znalezieniu złotego środka.  Na podstawie analizy założeń strategii rozwoju powiatu oraz gmin jak również ankiet przeprowadzonych wśród lokalnej ludności, zidentyfikowano lokalne potrzeby, skonsultowano wyniki powyższej analizy z przedstawicielami władz samorządowych. Analiza priorytetów w pięciu gminach wykazała, że najważniejszym jest zrównoważony rozwój gospodarczy. Zmniejszenie bezrobocia i przyciąganie nowych inwestycji są drugimi w kolejności ważności czynnikami. Wykorzystanie OZE bardzo dobrze wypełnia te oczekiwania: przyczynia się do rozwoju zrównoważonego, przyciąga nowe inwestycje i przyczynia się do zmniejszenia bezrobocia, szczególnie w obszarze energetycznego wykorzystania biomasy.

W Lidzbarku Warmińskim powołano do życia Lokalny Komitet Doradczy (w skład którego wchodzą m.in. dyrektor rejonu energetycznego, nadleśniczy, prezes Zespołu Elektrowni Wodnych, lokalny producent kotłów na biomasę , administrator AWRSP, dyrektor Rolniczego Centrum Kształcenia Ustawicznego, WFOŚiGW – Olsztyn, prorektor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, prezes PGKiM). Podczas prac określono ogólne kierunki działania oraz wyznaczono zakres odpowiedzialności za ich realizację. Lokalna społeczność została zaznajomiona z zagadnieniami planowania energetycznego poprzez: rozwieszenie plakatów dostępnych we wszystkich budynkach użyteczności publicznej, organizację seminarium regionalnego dla 300 osób, przeprowadzeniem ankiet na temat potrzeb i lokalnych oczekiwań ludności.

W celu włączenia lokalnych decydentów oraz lokalnej społeczności w proces podejmowania decyzji dotyczących wykorzystania zasobów energetycznych, na poziomie powiatu została utworzona grupa robocza. Funkcje honorowego doradcy pełni Lokalny Komitet Doradczy, którego istnienie wiąże się bardzo ściśle z ideą włączenia jak najszerszego grona uczestników w tworzenie powiatowej strategii energetycznej. Z tego również powodu odbyło się kilka spotkań, na które zaproszono lokalne organizacje pozarządowe oraz osoby stojące na czele instytucji czy przedsiębiorstw mogących wspomóc realizację projektu.

Rysunek 2 Struktura organizacyjna osób zaangażowanych w opracowanie Strategii Ekoenergetycznej powiatu lidzbarskiego

Krok 2: identyfikacja zapotrzebowania na energię

Kluczowym elementem planowania energetycznego jest określenie potrzeb energetycznych, które można przypisać podstawowym sektorom gospodarki:

–          mieszkalnictwo,

–          usługi i instytucje,

–          przemysł,

–          rolnictwo,

–          transport.

Innym podejściem jest podział ze względu na technologie:

1.      Kotły indywidualne,

2.      Współwytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej tzw. kogeneracja,

3.      Ogrzewanie sieciowe.

Rysunek 3. Określenie zapotrzebowania na energię w sektorach gospodarki

Ocena potrzeb energetycznych danego regionu jest zadaniem trudnym. Zwykle nie są dostępne żadne opracowania na ten temat. W tej sytuacji dokonanie analizy zapotrzebowania na energię może zostać zrealizowane dwoma zasadniczymi sposobami, o różnym stopniu dokładności:

·         Wykorzystanie wskaźników zapotrzebowania na energię (np. na mieszkańca, na 1 m² powierzchni czy m³ kubatury),

·         Przeprowadzenie uproszczonych audytów energetycznych lub badań ankietowych.

Każda z tych metod ma swoje zalety. Z całą pewnością najdokładniejszą jest metoda druga, jednak kosztowną i realną do wykonania w zasadzie tylko w małej skali (na małym obszarze). Przeprowadzenie ankiet wnosi ze sobą aspekt dotarcia do wszystkich odbiorców energii, ale jest metodą czasochłonną, mało skuteczną (zwykle nie udaje się uzyskać informacji od wszystkich pytanych) i obarczoną błędem ze względu na brak wiedzy ankietowanych w zakresie tematyki energetycznej. Zastosowanie tej metody ma największy sens przy dużych dostawcach ciepła, gazu i energii elektrycznej, którzy posiadają szczegółową wiedzę na ten temat i od których znacznie łatwiej jest uzyskać wiarygodne dane.

Przy dużej skali planowania (duże gminy, powiaty i większe) najczęściej stosowaną metodą jest wykorzystanie wskaźników przeliczeniowych. Z całą pewnością ta metoda jest obarczona dużym błędem jednak pozwala w tani sposób oszacować potrzeby energetyczne regionu. Metoda ta daje ogólny obraz sytuacji energetycznej i powinna być stosowana w przypadku większych terenów oraz braku środków finansowych na wykonanie  bardziej szczegółowych analiz.

Dane szczegółowe w przeliczeniu na jednostki energii finalnej tj. GJ czy GWh, można uzyskać dla  jednostek podłączonych do ogrzewania sieciowego lub gdy podane są informacje bezpośrednio od wytwórcy. Najczęściej dostępne są dane nt. zużycia energii pierwotnej tj. ilości zużywanego węgla, oleju opałowego lub gazu. Aby wartości takie wyrazić w jednostkach energii finalnej należy przyjąć sprawność urządzeń przetwarzających paliwo na energię. W przypadku starych kotłów węglowych przyjmuje się sprawność 60% w przypadku nowoczesnych kotłów olejowych czy gazowych 80%.

Dokładny opis sposobu szacowania zapotrzebowania na energię znajduje się w Załączniku 1.

Krok 3: Identyfikacja zasobów OZE oraz działań mających na celu poszanowanie energii.

Kolejnym bardzo istotnym elementem procesu planowania energetycznego jest wskazanie na możliwości wykorzystania istniejących lub potencjalnych zasobów energetycznych oraz sposobów ograniczenia zapotrzebowania na energię Odnawialne źródła energii są zasobami lokalnymi i z tego względu w sposób jak najbardziej logiczny powinny być wykorzystywane lokalnie.

Podobnie jak w przypadku potrzeb energetycznych ocena potencjału zasobów energetycznych może być realizowana na kilka sposobów. Wybrana metoda oceny tego potencjału zależy przede wszystkim od rodzaju tego potencjału. Z punktu widzenia praktycznych możliwości wykorzystania OZE można wyróżnić następujące grupy potencjału energetycznego:

–          Potencjał teoretyczny, możliwy do wykorzystania pod warunkiem istnienia określonych urządzeń o wysokiej sprawności, braku ograniczeń technicznych, całkowitym dostępie do potencjału (założenie, że nie jest on wykorzystywany na inne cele),

–          Potencjał techniczny, możliwy do wykorzystania z technicznego punktu widzenia tj. przy istniejących w danym momencie urządzeniach, nie uwzględnia jednak opłacalności jego wykorzystania,

–          Potencjał ekonomiczny, jako ta część potencjału technicznego, której wykorzystanie jest ekonomicznie uzasadnione.

Potencjał techniczny może zostać określony na podstawie wykonanych szczegółowych analiz. Ocena musi brać pod uwagę uwarunkowania techniczne i dostępność danych urządzeń w określonym momencie czasu. Obliczenie potencjału technicznego będzie wyglądało inaczej w przypadku niemal każdego źródła energii, w przypadku energii wiatru będą to wspomniane powyżej pomiary wiatru, dla energii słonecznej określenie możliwości zainstalowania urządzeń słonecznych w danym miejscu, energii biomasy określenie możliwych do wykorzystania zasobów biopaliw, a w przypadku energii geotermalnej wykonanie kosztownych odwiertów w głąb Ziemi.

Aby oszacować potencjał ekonomiczny konieczne jest uwzględnienie konkretnych warunków finansowania inwestycji, kosztów oraz przychodów płynących z jej eksploatacji. Wymaga to więc przeprowadzenia szczegółowych analiz ekonomicznych.

Dokładny opis sposobu oceny zasobów OZE oraz działań termomodernizacyjnych znajduje się w załączniku 1.

Krok 4: identyfikacja inwestycji i działań

Informacje, zarówno te zebrane podczas konsultacji społecznych jak i te dotyczące potencjału OZE i zapotrzebowania na energię należy tak przetworzyć, aby uzyskać listę konkretnych zadań do realizacji. W procesie przetwarzania danych pomocne mogą być nowoczesne narzędzia komputerowe takie jak SAFIRE (Strategic Assessment Framework for the Implementation of Rational Energy). SAFIRE dostarcza decydentom polityki i biznesu narzędzie, pozwalające zbadać i oszacować możliwości rozwoju  technologii energii odnawialnej przy użyciu różnych instrumentów politycznych i gospodarczych, w warunkach konkurencji z konwencjonalnymi technologiami energetycznymi. Program pozwala na  bilansowanie zużycia różnych nośników energii w zależności od potrzeb energetycznych. Na tej podstawie można przeprowadzić analizy podaży i popytu na energię  na szczeblu lokalnym (firma, miasteczko, wieś), regionalnym (województwo, gmina, powiat) i krajowym.

Program SAFIRE przeprowadza obliczenia dla sektora paliwowo- energetycznego.  Wyniki uzyskane przy pomocy przeprowadzonych symulacji ogramu dają możliwość odpowiedzi na następujące pytania:

o        Jaka jest struktura zużycia energii w danym regionie w rozbiciu na poszczególne paliwa i sektory gospodarki?

o        Jaki istnieją zasoby i potencjał wykorzystania OZE na danym terenie?

o        Na jakich sektorach gospodarki należałoby skoncentrować się aby wykorzystanie OZE było optymalne?

o        Jaki jest wpływ zainstalowania dodatkowych mocy OZE na zatrudnienie?

o        Jaki jest wpływ zainstalowania dodatkowych mocy OZE na poprawę jakości powietrza w danym rejonie?

o        W jaki sposób realizacja inwestycji wpłynie na ceny energii na danym terenie?

o        Jaki jest wymagany poziom nakładów inwestycyjnych i/lub dotacji dla zidentyfikowanych inwestycji?

Nowoczesne narzędzia komputerowe znajdują szereg zastosowań w sektorze energetyki, począwszy od nadzoru działania urządzeń wytwarzających energię, aż po wspomagane komputerowo modele mające na celu optymalizację gospodarki energetycznej. Oprogramowanie służące do modelowania i planowania energetycznego często tworzone jest przez wyspecjalizowane firmy lub instytuty naukowo– badawcze, stąd jego pozyskanie przez samorządy może być utrudnione ze względu na brak odpowiedniej informacji lub ze względu na koszty jego zakupu.

Aby proces planowania energetycznego nie zakończył się tylko wykonaniem dokumentu istotne jest doprowadzenie do zaplanowania dalszych działań, w oparciu o określone wcześniej możliwości, wynikające z potencjału do działań termomodernizacyjnych oraz potencjału OZE .

Etap ten powinien obejmować ocenę uwarunkowań lokalnych sprzyjających lub nie podjęciu tych działań. Można do nich zaliczyć potencjał techniczny i ludzki oraz dostępność środków finansowych. Konieczne jest określenie możliwości i zasobów ludzkich do realizacji tego typu przedsięwzięć, z wyłączeniem elementów, które mogą zostać zlecone na zewnątrz wyspecjalizowanym jednostkom. Należy tu wziąć pod uwagę zarówno obciążenie czasowe jak też stan wiedzy i świadomości o możliwościach podjęcia tych działań.

Jednak jednym z najistotniejszych czynników będzie tu dostęp do środków finansowych umożliwiających realizację zadania. W Polsce istnieje szereg instytucji wspierających inwestycje proekologiczne w postaci dotacji czy pożyczek. Jednakże wymagane jest posiadanie własnych środków finansowych w ilości około minimum 20% kosztów inwestycji. Bez tych środków trudno jest rozpocząć proces inwestycyjny.

Efektem zakończenia tego etapu powinno być uzyskanie usystematyzowanej odpowiedzi na pytanie:

–          kto wykonuje,

–          przy wykorzystaniu jakich narzędzi,

–          w jakim terminie,

–          skąd pozyskiwane są środki finansowe.